Najbardziej kolorową pisanką w naszym koszyku jest Monografia „10+1 Hrubieszowskich domów i ogrodów z klimatem. Projektowanie w kontekście miejsca i czasu”, która zamyka serię publikacji projektu „Rozwój lokalny Hrubieszowa – od partycypacji do realizacji”, realizowanego przez Politechnikę Krakowską w latach 2021–2024 w partnerstwie z Gminą Miejską Hrubieszów, finansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego w Programie „Rozwój Lokalny” na lata 2014–2021.
Jest zwieńczeniem prac naukowo-badawczych na temat dziedzictwa historycznej zabudowy mieszkalnej i ogrodów Hrubieszowa oraz jego potencjału dla zrównoważonego rozwoju lokalnego i budowania odporności na zmiany klimatu. Przedstawiono w niej 10+1 modelowych koncepcji projektowych współczesnych domów i ogrodów osadzonych w tradycji i krajobrazie miasta. Spełniają one współczesne standardy użytkowania, stosują rozwiązania ekologiczne, wpisują się w aktualne kierunki projektowania zrównoważonego, regeneracyjnego, odpornego i adaptacyjnego oraz zasady gospodarki bezodpadowej i cyrkularnej.
Mimo powszechnych tendencji do uniformizacji, w architekturze i sztuce ogrodowej następuje zwrot ku źródłom i wiedzy opartej na tradycji i przyrodzie, a twórczość rozumie się jako kontynuację rodzimych form architektonicznych i ogrodowych. Formy te budują ciągłość kulturową miejsc i regionów, kształtują ład przestrzenny i integrują lokalne społeczności.
Projekty hrubieszowskich domów i ogrodów zostały opracowane przez zespoły łączące badaczy i czynnych zawodowo architektów oraz studentów architektury i architektury krajobrazu z Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej. W wyniku interdyscyplinarnej współpracy powstała kolekcja różnorodnych i zindywidualizowanych w wyrazie koncepcji. Elementami wspólnymi są: bazowanie na drewnie jako zasadniczym tworzywie architektury, nawiązania do archetypicznych form i detali domów hrubieszowskich, lokalnych materiałów oraz bogactwa i kolorytu miejscowych ogrodów. Projekty domów z ogrodami dostosowane są do zmieniającego się stylu życia, oczekiwań i potrzeb mieszkańców oraz współczesnych standardów użytkowych. Zastosowano w nich wiele rozwiązań ekologicznych kształtujących przyjazne dla człowieka, natury i klimatu środowisko zamieszkania. Nawiązaniem do tradycji adaptacji domostw hrubieszowskich do zmieniających się potrzeb użytkowników i wielofunkcyjności działek siedliskowych jest uwzglęnienie dodatkowych funkcji z zakresu rzemiosła, usług agroturystycznych, czy handlowych, co ma sprzyjać aktywizacji mieszkańców oraz podnosić potencjał kulturowy i gospodarczy miasta. Spójne traktowanie ogrodu jako „miejsca pięknego i użytecznego” pozostającego w bionicznej relacji człowieka z przyrodą, sprawia, że ogród jest przedłużeniem domu. Staje się też miejscem inspiracji i źródłem wiedzy, środowiskiem, które współtworzymy i które wspiera dobrostan – nasz i przyszłych pokoleń.
Podstawą dla opracowanych koncepcji studialnych „10+1 hrubieszowskich domów i ogrodów z klimatem” były zasady:
- „dobrego kontynuowania” lokalnych tradycji architektonicznych, budowlanych i ogrodowych, szczególnie związanych z dziedzictwem drewnianego budownictwa mieszkalnego,
- spójności domu i ogrodu jako równoprawnych komponentów siedliska w relacjach ‘dom – człowiek – ogród – krajobraz”,
- zastosowania eko-technologii low- i high-tech oraz rozwiązań opartych na przyrodzie w architekturze, zagospodarowaniu terenu i ogrodzie w odpowiedzi na zagrożenia środowiskowe i klimatyczne.
Liczba hrubieszowskich domów i ogrodów odpowiada ilości liter w nazwie HRUBIESZÓW, a inicjały ich nazw własnych od H do W odwołują do patronów domów – ważnych postaci związanych z ziemią hrubieszowską, co identyfikuje i indywidualizuje poszczególne projekty oraz ściślej wiąże je z tożsamością kulturową miejsca. Jedenasty projekt „+” jest rozwinięciem pracy, która zwyciężyła w ogólnopolskim konkursie studenckim pt. „Hrubieszowski dom i ogród z klimatem.
Lokalizacje projektowanych domów – miejska, podmiejska i nad rzeką – odzwierciedlają charakterystyczne dla Hrubieszowa typy i parametry działek siedliskowych wynikające z historycznego rozwoju miasta i topografii terenu.
10+1 współczesnych hrubieszowskich domów i ogrodów wchodzi w dyskurs z tzw. budownictwem katalogowym, które jest wciąż powszechną praktyką przy decyzji o budowie domu. Popularyzacja zunifikowanej zabudowy katalogowej, wszędzie jednakowej, oderwanej od miejsca i pozbawionej indywidualnego charakteru prowadzi do utraty lokalnej tożsamości i ‘znijaczenia’ krajobrazu. Widoczna różnorodność w podejściach projektowych poszczególnych zespołów, pokazuje, że w ramach „dobrego kontynuowania” tradycji wybór jest znacznie szerszy, a projekty indywidualne pełniej odpowiadają na spersonalizowane potrzeby użytkowników, jak również w harmonijny sposób wpisują się w otoczenie zachowując „ducha” i klimat miasta.